لیست GAJET: نه به برده داری علمی
ارائه لیست سیاه (Black list) از مجلات و ناشران جعلی و غارتگر از گذشته تاکنون رواج داشته است. مثلاً در ایران وزارت بهداشت، وزارت علوم، دانشگاه آزاد و حتی موسسه استنادی جهان اسلام (ISC) هم اقدام به ارائه چنین لیستی کرده‌اند.
مجلات و ناشران جعلی که تکلیفشان مشخص است. اما به اعتقاد ما، غارتگری فقط محدود به این دسته از مجلات و ناشران نیست. بلکه مجلات و ناشران علمی و معتبر هم نوع دیگری از غارتگری را علیه پژوهشگران و خوانندگان اعمال می‌کنند. پول زور گرفتن از نویسندگان یا خوانندگان!
قریب به اتفاق مجلات یا از خوانندگان پول می‌گیرند و یا از نویسندگان. مخصوصاً انگشت اتهام به سمت ناشران تجاری معروف مثل الزویر، وایلی، اشپرینگر و … نشانه رفته است. نویسندگان، سردبیران، داوران و ویراستاران بصورت رایگان برای این ناشران کار می‌کنند و نتیجه پژوهشی که مفت و مجانی به دست مجلات این دسته از ناشران می‌رسد را به بهای گزافی به خوانندگان و دانشگاه‌ها می‌فروشند.
مجلات و ناشران اوپن اکسس هم که در حال چپاول نویسندگان بدبختی هستند که عمده آنها مشکلات مالی فراوانی دارند. واقعاً هزینه صفحه آرایی و پی دی اف کردن یک مقاله چقدر است؟ 10 دلار، 20 دلار، 50 دلار؟. فکر نمی‌کنم بیش از 50 دلار باشد. اما این ناشران بین 2500 تا 5000 دلار از نویسندگان پول می‌گیرند. عجب بیزینس سودآوری. یک مشت برده مودب و با سواد بصورت رایگان کار می‌کنند برای پر کردن جیب ناشران تجاری و ناشران اوپن اکسس!
واقعاً باید جلوی این برده داری نوین ایستاد. سرکار خانم Alexandra Elbakyan از چند سال قبل با راه اندازی پروژه Sci-Hub یک تنه به جنگ این ناشران رفته است. عمرش دراز باد. بعد از آن رابین هودهای دیگری پا به عرصه مبارزه گام نهاده‌اند که آخرین آن پروژه نکسوس است.
چند سال قبل سایتی تحت عنوان هزینه دانش (http://thecostofknowledge.com) راه اندازی شد و در آن نویسندگان، داوران و سردبیران، علیه الزویر بابت هزینه‌های سرسام آور اشتراک مجلات و منابع موضع گرفتند. خیلی از آنها اعلام کردند نه به مجلات الزویر مقاله می‌فرستند، نه داوری مقالات را قبول می‌کنند و نه پیشنهادی سردبیری مجلات را می‌پذیرند. تاکنون بیش از 20 هزار نفر از سراسر دنیا این اعتراض نامه را امضا کرده‌اند. (آیا در عمل موفق بوده‌اند؟ فکر نکنم.)
اما در این بین مجلاتی هم هستند که به اصطلاح اوپن اکسس الماسی (Diamond Open Access) هستند. بدین معنی که نه از نویسندگان پولی می‌گیرند و نه از خوانندگان. (برای توضیحات بیشتر، فیلم مربوط به انواع مجلات Open Access را ببینید.) شناسایی این مجلات و بها دادن به آنها کار ارزشمندی است.
این ایده به فکر یکی از دوستانم رسید و ایشان که در حال حاضر در انگلستان زندگی می‌کنند، لیست گجت (GAJET List) را تهیه و در قالب وبسایتی در دسترس علاقه‌مندان قرار دادند. اصطلاح GAJET از سرنام Good Academic Journal in Ethical Terms تشکیل شده است.
برخی از معیارهای ورود به این لیست عبارتند از:
- نمایه شدن در مدلاین: خیلی‌ها تفاوت مدلاین و پابمد را نمی‌دانند. خیلی از مجلاتِ لیست شده در پابمد، در مدلاین نمایه نمی‌شوند. دیتابیس مدلاین معیارهای سخت گیرانه ای را برای نمایه سازی مجلات دارد. در حال حاضر 36 هزار و 315 مجله در مجموعه پابمد (شامل پابمد سنترال) است که از این بین فقط 5 هزار و 282 مجله در مدلاین نمایه شده‌اند.
- رایگان برای نویسنده
- رایگان برای خواننده
- دارای داوری همتا
- مجله مورد نظر، مقالات به زبان انگلیسی را منتشر کند یا یکی از زبان‌ها، انگلیسی باشد (مجلات دو یا چند زبانه)
در حال حاضر 128 مجله شناسایی شده است و همچنان این لیست در حال تکمیل است. بنده هم این افتخار را دارم که در تکمیل این لیست به دوستم کمک می‌کنم.
لطفاً این لیست را به دوستانتان هم معرفی کنید.