کتاب آموزش گام به گام روش تحقیق در علوم بهداشتی: مقدمه نویسنده
بدون شک یکی از مهمترین شیوههایی که در طول زمان توسط بشریت خلق و ابداع گردیده است، راه و روش مرتبط با پژوهشهای علمی است که در پاسخگویی به نیازهای روز افزون جامعه بشری شکل گرفتهاند. پژوهشهایی که مبتنی بر روشهای صحیح و کارآمد علمی طراحی و اجرا میگردند، عامل رشد و تعالی پیشرفتهای غیر قابل تصور جامعه بشری میباشند که سرعت این رشد و تعالی هر روز بیشتر از گذشته احساس میگردد.
راه و روش ابداعی برای طراحی پژوهشهای کارآمد از سلسله حلقههای به هم پیوسته و تنگاتنگی تشکیل گردیده است که هر حلقه، مکمل حلقههای قبلی خود بوده و سیمای حلقههای بعدی را نیز مشخص مینماید. آشنایی با این حلقهها و ارتباط متقابل آنها با یکدیگر از ضروریاتی است که تمامی پویندگان راه درخشان و جاودانه علم باید با آن آشنا باشند. هدف از نگارش کتاب حاضر، بحث پیرامون تک تک این حلقهها و ارتباط پویا چند جانبه و تأثیر گذار آنها بر یکدیگر است.
بنابراین ما در کتاب آموزش گام به گام روش تحقیق در علوم بهداشتی از سلسله حلقههای به هم پیوستهای صحبت خواهیم کرد که در تعامل مشترک و تاثیرگذار با یکدیگر سبب خواهند شد تا یک پروژه پژوهشی (Research Proposal) به رشته تحریر درآید. در واقع پژوهشگران همانند مهندسین رشته معماری که طرح ساختمان مورد نظر خود را ابتدا به دقت و با رعایت محاسبات و جزئیات لازم رسم مینمایند، باید طرح پژوهشی خود را با همان دقت و رعایت محاسبات و جزئیات لازم بر روی – آورده تا به هنگام اجرا با مشکلی روبرو نگردند. تأمل در طراحی هر یک از این حلقههای به هم پیوسته سبب خواهد شد که پژوهشگران در عمل با کمترین مشکلات ممکن روبرو گردند.
اگرچه میتوان این حلقهها را به شیوههای متعددی تقسیم بندی کرد، در این کتاب ما تمامی نکات مهم را در شش حلقه و به شرح زیر خلاصه مینماییم:
حلقه اول انتخاب موضوع است. حلقه دوم به بیان مسأله موضوع انتخاب شده میپردازد. حلقه سوم به مروری بر متون مرتبط با موضوع انتخاب شده تخصیص مییابد. حلقه چهارم به بیان اهداف، سؤالات و فرضیات مربوط به طراحی پژوهش خواهد پرداخت. حلقه پنجم نیز به مساله بسیار مهم روش بررسی تعلق دارد. تمامی نکات باقیمانده در نگارش یک طرح پژوهشی را نیز ما در حلقه ششم که عنوان حلقه پشتیبان را یدک میکشد، توضیح خواهیم داد.
با این وجود، از آنجایی که آشنایی با این شش حلقه بسیار مهم نیازمند مقدمه و مؤخره میباشد، دو گفتار برای مقدمه در نظر گرفتهایم که اولی به کلیات تحقیق و پژوهش میپردازد و دیگری به شکاف شمال و جنوب در انجام پژوهشهای مربوط به سلامت اختصاص دارد. هدف از نگارش این دو گفتار ابتدایی، پدید آوردن زمینهای مناسب برای درک اهمیت و جایگاه روش تحقیق به ویژه در کشورهای در حال رشد میباشد. در گفتار مؤخره هم به چگونگی برگزاری یک کارگاه آموزشی خواهیم پرداخت، چرا که به تجربه ثابت شده است که بهترین شیوه برای آموزش طراحی پژوهش، برگزاری کارگاههای آموزشی بوده که ما قواعد برگزاری یک کارگاه آموزشی را در گفتار آخر توضیح خواهیم داد.
همچنین برای تکمیل مباحث کتاب چهار پیوست نیز در نظر گرفته شده است. در پیوست شماره یک نمونهای از یک طرح پژوهشی را بر آشنایی خوانندگان ارائه خواهیم کرد. اگرچه ساختار طرحهای پژوهشی ممکن است از سازمانی به سازمان دیگر و یا از دانشگاهی به دانشگاه دیگر متفاوت باشد، با این وجود، نکات اساسی و اصلی در تمام طرحهای پژوهش یکسان میباشد. از همین رو آشنایی نزدیک با ساختار یک پرسشنامه پژوهشی، برای کسانی که علاقمند به پژوهشهای علمی هستند، خالی از لطف نخواهد بود.
پیوستهای شماره دوم سوم و چهارم به ترتیب به تشریح انواع مطالعات پژوهشی، شیوه طراحی پرسشنامه و رعایت ملاحظات اخلاقی در انجام پژوهشهای مرتبط با سلامت اختصاص یافتهاند. هر یک از این پیوستها برای توضیح بیشتر مطالب مطرح شده در گفتارهای نه گانه کتاب طراحی شده و مانند هر گفتار از اهمیت ویژهای خود برخوردار میباشند که در جای خود به آنها اشاره خواهد گردید.
کتاب آموزش گام به گام روش تحقیق در علوم بهداشتی بر اساس تجربه بیست و هفت ساله راقم این سطور در برگزاری کارگاههای روش تحقیق به رشته تحریر در آمده است و به ویژه میتواند برای دانشجویان، اعضا هیئت علمی و یا کارکنان حوزه علوم سلامت که محتاج آشنایی با روش تحقیق میباشند، مفید واقع شود. شیوه نگارش کتاب به شکلی است که خوانندگان میتوانند با مطالعه شخصی و بدون شرکت در کلاس و یا کارگاه و به شکلی گام به گام آماده نگارش یک طرح تحقیقاتی گردند. با این وجود اگر مباحث کتاب به شکل کار گروهی ارائه و تمرین گردد (لطفاً به گفتار نهم مراجعه فرمائید)، بازدهی بسیار زیادتری را از خود برجای خواهد گذاشت.
این امید وجود دارد که علاقمندان و دانشجویان، جوان با مطالعه کتاب آموزش گام به گام روش تحقیق در علوم بهداشتی بتوانند با شیوه پژوهشهای علمی در حوزه سلامت به خوبی آشنا گردیده و با شهامت و جسارت پای در راه بی پایان و جذاب تحقیقات علمی بگذارند.
اطلاعات کتابشناختی کتاب آموزش گام به گام روش تحقیق در علوم بهداشتی
عنوان کتاب: آموزش گام به گام روش تحقیق در علوم بهداشتی
نویسنده: محسن رضائیان
ناشر: دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
تعداد صفحات: 222
سال انتشار: 1395
فهرست مطالب کتاب آموزش گام به گام روش تحقیق در علوم بهداشتی
فصل 1: کلیات
فصل 2: شکاف شمال با جنوب در پژوهشهای علمی
فصل 3: حلقه اول یا انتخاب موضوع
فصل 4: حلقه دوم یا بیان مسأله
فصل 5: حلقه سوم یا مروری بر متون
فصل 6: حلقه چهارم یا اهداف، سؤالات و فرضیات
فصل 7: حلقه پنجم یا روش بررسی
فصل 8: حلقه ششم یا حلقه پشتیبان
فصل 9: برگزاری یک کارگاه آموزشی برای آموزش روش تحقیق
پیوست اول: نمونهای از یک فرم پژوهشی
پیوست دوم: انواع مطالعات
پیوست سوم: طراحی پرسشنامه
پیوست چهارم: ملاحظات اخلاقی